تابه‌حال برای شما پیش آمده که مدیرتان در محیط کار به شما زور بگوید یا شما را برخلاف میلتان مجبور به انجام کاری کند؟ آیا تابه‌حال پیش آمده که همکاری پشت‌سر شما دسیسه‌چینی کند؟ قلدری در محیط کار اتفاقی نادر نیست و متأسفانه طبق آمار، میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا در محیط کار خود به‌شکلی با قلدری روبه‌رو هستند. در این مقاله ابتدا انواع قلدری را شرح می‌دهیم، سپس آسیب‌های آن را بررسی می‌کنیم و درنهایت راهکارهای فردی و سازمانی برای مقابله با آن را ارائه می‌دهیم.
نشانه‌های قلدری در محیط کار
برخی نشانه‌های قلدری در محیط کار آشنا و برخی پنهان هستند. قلدری در محیط کار به شکل‌های متنوعی رخ می‌دهد، بنابراین جدولی از انواع قلدری با مثال‌های آنها ارائه کرده‌ایم.
| نوع قلدری | مثال‌ها |
| خصمانه | فریادزدن، پرتاب اشیا، دروغ‌گفتن به قصد اخراج‌شدن فرد |
| ابزاری | پخش شایعات، تلاش برای بدنام‌کردن فرد |
| مستقیم | فریادزدن، مشت‌زدن، سرزنش آشکار و شرم‌سارسازی، ارسال پیام‌های خشن و نمایش زبان بدن تهدیدآمیز |
| غیرمستقیم | پخش شایعات، ارائه‌نکردن اطلاعات لازم به‌دلیل خصومت با همکار، خرابکاری‌کردن در کار فرد |
| آشکار | تحقیر و تمسخر، ساکت‌کردن فرد جلوی دیگران |
| پنهان | مخفی‌کردن داده‌های موردنیاز همکار، سرزنش نرم و غیرمستقیم، استفاده از تکنیک چراغ گاز(Gaslighting) |
| از بالا به پایین | قلدری رئیس یا مدیر به دیگران |
| افقی | قلدری همکار به همکار هم‌رده |
| از پایین به بالا | قلدری کارکنان به مدیر یا رئیس خود |
| ترکیبی | ترکیبی از قلدری‌های سه حالت بالا در محیط کار |
در کنار موارد بالا، چند مثال دیگر نیز به درک بهتر ما کمک می‌کند. آیا می‌توانید این مثال‌ها را در دسته‌بندی بالا جای دهید؟
- وادارکردن دیگران به انجام کاری خلاف میل آنها؛
- حذف عمدی افراد از دعوت به جلسات کاری و دورهمی‌ها؛
- خوارکردن نگرانی‌ها و دغدغه‌های دیگران؛
- نقد غیرمنصفانه همکار؛
- مستقیم یا غیرمستقیم بی‌ارزش جلوه‌دادن توانایی‌ها و مهارت‌های فرد؛
- طرح توقعات بیجا یا انتظارات بسیار دشوار برای اطمینان از شکست فرد.
پیامد‌های قلدری در محیط کار
قلدری در محیط کار ممکن است پیامد‌های مخربی در ابعاد مختلف داشته باشد. این آسیب‌ها با ترک محیط کار تمام نمی‌شوند و نه‌تنها خود فرد آسیب می‌بیند، بلکه سازمان نیز درگیر می‌شود.
۱. سلامت جسم و روان
تجربه قلدری در محیط کار می‌تواند پیامد‌های منفی برای سلامت روان و جسم داشته باشد. به‌هم‌ریختن خلق‌وخو، حملات عصبی و استرس از جمله آسیب‌های روانی ناشی از این مسئله‌اند. سردرد، به‌هم‌ریختن مزاج و بی‌خوابی یا کم‌خوابی از جمله آسیب‌های جسمی ناشی از آن است.
این آسیب‌ها نه‌تنها خود فرد، که همکاران او را نیز درگیر می‌کنند. مثلا طبق تحقیقات، شاهدان قلدری نیز از آسیب‌های جسمی و روانی آن در امان نیستند.
۲. عملکرد شغلی
قلدری در محیط کار باعث کاهش کلی عملکرد شغلی می‌شود، چون قربانی نمی‌تواند به‌خوبی کارش را انجام دهد. او بیشتر غیبت می‌کند و به‌جای تمرکز بر کار، به فکر راه‌حلی برای مشکل خود است. کاهش عزت نفس، تعلل در تصمیم‌گیری، تلاش برای پنهان‌شدن از دست قلدر و یافتن راه‌حلی دفاعی همگی ذهن فرد را مشغول می‌کنند. ذهن به‌هم‌ریخته قربانی به او اجازه نمی‌دهد که عملکرد مناسبی داشته باشد.
۳. مشکلات سازمانی
مشکلات قلدری تنها به فرد قربانی یا اطرافیان او محدود نمی‌ماند. قلدری ممکن است مشکلاتی مهم برای یک سازمان یا کسب‌وکار ایجاد کند از جمله:
- ایجاد محیط کار سمی پرتنش و خشن؛
- تأثیر منفی بر میزان حقوق درخواستی؛
- افزایش غیبت‌ها؛
- کاهش عملکرد بخش‌های مختلف؛
- هزینه‌های اضافی برای استخدام و تمرین نیروهای جدید به‌جای افرادی که به‌دلیل قلدری محیط کار را ترک کرده‌اند؛
- کاهش تعهد و وفاداری کارکنان؛
- افزایش احتمال اقدامات قضایی و حقوقی علیه سازمان؛
- کاهش اعتبار و برند سازمان.
چطور با قلدری در محیط کار مقابله کنیم؟
اگر دچار قلدری در محیط کار شدید یا نگران آن هستید، ممکن است روش‌های زیر به شما در پیشگیری از قلدری یا مهار پیامد‌های آن کمک کنند.
۱. مرز‌های خود را مشخص کنید
وقتی فرد قلدر رفتار نامناسبی داشت، به او بگویید که کارش اشتباه است و اگر یک بار دیگر این عمل را تکرار کند، اقدام مناسبی علیه او انجام خواهید داد. تعیین خطوط قرمز در محیط کار و ایجاد مرزهایی که دیگران باید رعایت کنند، روش مناسبی برای پیشگیری از رفتارهای نامناسب و قلدری در آینده است.
۲. مقابله کنید
پس از تعیین حدومرزها اگر قلدری ادامه یافت، باید استراتژی مناسبی برای برخورد و مقابله با آن داشته باشید. توجه کنید منظور از مقابله تلافی‌جویی یا قلدری متقابل نیست. چنین رفتاری صرفا باعث بدترشدن اوضاع می‌شود.
در گام اول برای مقابله می‌توانید از فرد بخواهید که محیط را ترک کند یا خودتان از محل دور شوید. سپس آنچه را رخ داده دقیقا بنویسید و اگر شاهدی وجود دارد، آن را نیز یادداشت کنید. قلدری علیه خود را مستندسازی کنید. اگر قلدری خاتمه یافت که نیازی به ادامه ماجرا نیست، اما اگر قلدر همچنان دست از سر شما برنداشت، باید با واحد منابع انسانی یا مدیر خود صحبت و مستندات خود را ارائه کنید. اگر سازمان یا مدیر شما برنامه‌ای برای مقابله با قلدری نداشت، می‌توانید از یک مشاور حقوقی در خارج سازمان کمک بگیرید.
۳. از خود مراقبت کنید
در کنار پیگیری و مقابله با قلدر، باید به سلامت روان و جسم خود توجه کنید. استفاده از تکنیک‌های کاهش استرس، تمرینات خودمراقبتی و انجام فعالیت‌های سرگرم‌کننده و مفرح روش‌های مناسبی برای کاهش استرس و آثار زیان‌بار قلدری‌اند. اگر لازم دیدید، می‌توانید به روان‌شناس نیز مراجعه کنید.
چطور به‌شکل سازمانی با قلدری در محیط کار مقابله کنیم؟
همان‌طور که اشاره شد، پیامد‌های قلدری در محیط کار تنها به یک فرد محدود نمی‌شود. بنابراین لازم است رهبران سازمان استراتژی روشن و مؤثری برای مقابله با قلدری تعیین کنند. متأسفانه برخی از روش‌های مرسوم مقابله با این پدیده اثربخشی اندکی دارند. بنابراین پیش از بررسی راهکارهای مؤثر مقابله، بهتر است با روش‌های ناکارآمد آشنا شویم.
روش‌های ناکارآمد
روش‌های ناکارآمد برای مقابله با قلدری در محیط کار شامل درمان به‌جای پیشگیری، انداختن مسئولیت اثبات بر دوش قربانی، تمرکز بر سطح فردی قلدری به‌جای توجه به عمق و گستردگی آن در سازمان و بی‌توجهی به قلدری پنهان است. مدیران و رهبران سازمان‌ها اگر روش‌های غیرمؤثر گفته‌شده را به کار بگیرند نه‌تنها قلدری را رفع نمی‌کنند، بلکه سبب ریشه‌دارشدن آن نیز می‌شوند.
روش‌های کارآمد
بیشتر مشکلات محیط کار نه صرفا فردی، بلکه حاصل ساختار و فرهنگ سازمانی‌اند. گرچه هرکدام از انواع قلدری شکل‌های متفاوتی دارند، ریشه آنها به محیط و خصلت‌های انسانی برمی‌گردد که افراد دارند. روش‌های مبتنی بر پیشگیری در کنار درمان در صورت ضرورت می‌تواند تا حد قابل‌قبولی محیط کار را به جایی امن برای کارکردن افراد مختلف تبدیل کند.
آموزش مدیران و کارکنان برای استفاده از زبان غیرخشونت‌آمیز، حذف زمان‌بندی‌های غیرشفاف یا بسیار سخت‌گیرانه برای انجام کارها، تلاش برای طراحی فرایندهای کاری به‌گونه‌ای که منجر به کاهش استرس شوند، تعیین معیارهای شفاف و دقیق پاداش‌دهی و ارتقا، امکان گزارش‌دهی ناشناس به رهبران سازمان و برگزاری نظرسنجی‌های محرمانه از جمله راهکارهای مؤثری هستند که اگر به‌درستی و با پیگیری انجام شوند، ممکن است به کاهش قلدری یا حتی زدودن آن در محیط کار منجر شوند.
تجربه شما
در پایان شما برای ما بگویید که چه تجربه‌ای از قلدری در محیط کار دارید. آیا تاکنون قربانی آن شده‌اید؟ آیا سازمان شما برنامه‌ای برای حل آن داشته؟ تجربیات و دیدگاه‌های خود را با ما در بخش نظرات به اشتراک بگذارید.
آداب معاشرت صحیح در محیط کار چگونه است؟
چطور از آسیب‌های پشت‌میزنشینی نجات پیدا کنیم؟