کاملیا سیننسیس نام گونه‌ای از سرده کاملیاست که از برگ‌های آن چای سیاه و سبز تولید میشود. این نوشیدنی که طرف‌داران بسیاری دارد، ۵هزار سال پیش ابتدا به دربار پادشاهان و سپس به خانه‌های مردم راه پیدا کرد. امروزه بیشتر افراد چای سبز را بهتر از چای سیاه می‌دانند، اما در این مقاله می‌خواهیم درباره اینکه چای سبز یا سیاه مفیدتر است صحبت کنیم.
روش‌های فراوری چای سبز و سیاه
ابتدا باید بدانیم که چای سیاه و سبز چگونه تولید می‌شوند. در واقع چگونگی فراوری چای موجب تمایز چای سیاه از سبز میشود.
چای سیاه، برخلاف چای سبز، تحت فرایند اکسیداسیون قرار می‌گیرد و این مرحله باعث تمایز آن از چای سبز میشود. ابتدا برگ‌های چای در معرض هوا قرار می‌گیرند تا فرایند اکسیداسیون شروع شود، دقیقا مانند وقتی سیب یا موز مدت طولانی در معرض هوا قرار می‌گیرند و به رنگ قهوه‌ای درمی‌آیند. این فرایند موجب قوی‌شدن طعم محصول نهایی میشود. چای سبز خیلی کم اکسیده میشود و به همین دلیل رنگ سبز طبیعی آن حفظ میشود و طعم ملایم‌تری دارد.
تفاوت عطر و طعم چای سبز و سیاه
طعم چای سیاه قوی و کاملا مشخص و رنگ آن با توجه به مدت‌زمان دم‌کشیدن، از کهربایی تا قهوه‌ای تیره متغیر است. بعضی از انواع چای سیاه هم طعم مالت، میوه، دود و ادویه دارند.
میان انواع چای، چای سبز متنوع‌ترین طعم و عطر را دارد. علفی، گیاهی، آجیلی و گلی بعضی از انواع طعم‌های این چای هستند. همچنین چای سبز کمتر از چای سیاه طعم گس دارد.
محتوای کافئین چای سیاه و سبز
کافئین چای سیاه از چای سبز بیشتر است. مثلا یک فنجان (۲۳۰ میلی‌لیتر) چای سیاه حدود ۳۹ تا ۱۰۹ میلی‌گرم کافئین دارد، درحالی‌که همین مقدار چای سبز فقط حدود ۳۵ میلی‌لیتر کافئین دارد. البته هر دو نوع چای سبز و سیاه کمتر از قهوه کافئین دارند. از طرفی چای سبز حاوی اسیدآمینه‌ای به‌نام ال-تیانین است که به افزایش قدرت تمرکز کمک می‌کند و تا حدی از مضرات کافئین می‌کاهد.
فواید مشترک چای سبز و سیاه
روش‌های فراوری چای‌های سبز و سیاه موجب تشکیل ترکیبات زیست‌فعال منحصربه‌فردی در آنها میشود که باعث میشود هریک از چای‌ها فواید متفاوتی برای بدن داشته باشند. بااین‌حال بعضی از فواید در هر دو نوع چای مشترک‌اند که در ادامه بیانشان کرده‌ایم.
۱. اثرات آنتی‌اکسیدانی
هر دو نوع چای سبز و سیاه، حاوی گروهی از آنتیاکسیدانها به‌نام پلی‌فنول هستند که بنا بر بررسی‌ها، از قلب محافظت می‌کنند و احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی را می‌کاهند. البته به‌گفته محققان، مصرف بیش از حد چای، چه سبز و چه سیاه، مثلا بیش از ۴ فنجان در روز، نه‌تنها فایده‌ای به قلب نمی‌رساند، بلکه قلب را در معرض ابتلا به بیماری‌های قلبی قرار می‌دهد.
درضمن این آنتیاکسیدانها از تنش اکسایشی می‌کاهند که موجب افزایش رادیکال‌های آزاد در بدن و ابتلا به بیماری‌های مزمن و سرطان، به‌ویژه سرطان سینه، میشود.
در بررسی‌های دیگر هم مشخص شده این آنتیاکسیدانها نقش مهمی در بهبود حساسیت به انسولین و تنظیم قند خون دارند.
۲. کاهش فشار خون
طبق بررسی محققان، ترکیبات فلاونوئید موجود در چای سبز یا سیاه از گرفتگی رگ‌های خونی می‌کاهند و درنتیجه فشار خون بالا بهبود می‌یابد.
۳. محتوای کافئین
هر دو نوع چای حاوی کافئین هستند و بدون اینکه موجب اضطراب و تحریک‌پذیری شوند، هوشیاری و تمرکز را بهبود می‌بخشند.
۴. کاهش کلسترول بد (LDL)
در بررسی‌ها مشخص شده چای سبز یا سیاه از مقدار کلسترول بد (LDL) می‌کاهد و جلوی رسوب چربی در سرخرگ‌ها و درنتیجه سکته‌های قلبی و مغزی را می‌گیرد.
فواید انحصاری چای سبز
برخی از خواص چای سبز در چای سیاه مشاهده نمی‌‌شوند از جمله:
- چای سبز حاوی آنتی‌اکسیدان اپی‌گالوکتشین گالات (EGCG) است که از بدن در برابر بیماری‌های التهابی تحلیل اعصاب همچون آلزایمر مراقبت می‌کند. وقتی در مغز افراد پروتئین‌های تاو (Tau) به‌طور غیرطبیعی داخل عصب‌ها به یکدیگر بچسبند و در عملکرد این سلول‌ها اختلال ایجاد شود، مرگ سلول‌های مغزی رخ می‌دهد و درنهایت فرد به بیماری آلزایمر مبتلا میشود.
- در بررسی‌های بیشترِ چای سبز مشخص شده این نوشیدنی موجب طول عمر بیشتر میشود و همچنین از احتمال ابتلا به سرطان پوست و پیری زودرس می‌کاهد.
- کافئین و ال-تیانین موجود در چای سبز از اضطراب و حواس‌پرتی فرد می‌کاهند و موجب بهبود حافظه و شرایط شناختی او می‌شوند.
البته محققان می‌گویند برای تعیین دامنه و مکانیسم کامل اثرات محافظتی این دمنوش در انسان تحقیق بیشتری لازم است.
عوارض احتمالی چای سبز
۱. تحریک آستر معده
چای سبز وقتی با معده خالی مصرف شود، آستر معده را تحریک می‌کند و منجر به معده‌درد، یبوست یا حالت تهوع میشود. این دمنوش ممکن است در برخی افراد موجب رفلاکس اسید معده یا افزایش اسیدیته معده شود.
۲. تداخل دارویی
چای سبز با برخی از داروها تداخل دارد. مثلا ممکن است اثر داروهای محرک را بیش از حد افزایش دهد یا از کارایی داروهای فشار خون یا شیمی‌درمانی بکاهد.
۳. تأثیر منفی روی استخوان‌ها
تکرر ادرار ناشی از مصرف چای سبز کلسیم زیادی از بدن خارج می‌کند که اثر منفی روی استخوان‌ها می‌گذارد.
۴. تشدید اضطراب
مصرف زیاد کافئین موجب افزایش اضطراب در فرد میشود.
۵. مضر برای زنان باردار
مصرف زیاد چای سبز که منجر به کاهش اسیدفولیک در بدن میشود، نوزادان زنان باردار را در معرض نقص‌های مادرزادی ناشی از کمبود اسیدفولیک قرار می‌دهد.
۶. مضر برای افراد مبتلا به بیماری‌های کبدی
چای سبز، به‌ویژه عصاره آن که به‌شکل مکمل در اختیار مردم قرار می‌گیرد، برای کبد مضر است.
فواید انحصاری چای سیاه
۱. درمان افسردگی
در تحقیقات مشخص شده نوشیدن ۱ تا ۴ فنجان چای در روز می‌تواند حدود ۴۵۰ تا ۶۰۰ میلی‌گرم کافئین به بدن برساند که این مقدار از این ماده فرد را از افسردگی دور نگه می‌دارد.
۲. بهبود حال عمومی
بر اساس برخی شواهد علمی، چای سیاه تا حدی سلامت استخوان‌ها را حفظ می‌کند و موجب افزایش فشار خون افرادی میشود که پس از صرف غذا دچار افت فشار می‌شوند. درضمن پلی‌فنول و فلاونوئید موجود در چای سیاه از تنش اکسایشی، التهاب و احتمال سرطان‌زایی در بدن می‌کاهد.
همچنین در سال ۲۰۲۲ محققان با بررسی ۵۰۰هزار مرد و زن ۴۰ تا ۶۹ساله، ارتباط اندکی بین نوشیدن دو یا چند فنجان چای سیاه در روز و کاهش احتمال مرگ زودرس پیدا کردند.
عوارض احتمالی چای سیاه
مصرف متعادل چای سیاه مشکلی برای بدن ایجاد نمی‌کند، اما مصرف بیش از ۴ فنجان در روز عوارضی از خود به جا خواهد گذاشت از جمله:
- اضطراب: به‌دلیل کافئین موجود در چای
- بیماری قلبی: بروز آریتمی قلب به‌دلیل مصرف زیاد کافئین
- اختلال خون‌ریزی: کاهش سرعت لخته‌شدن خون
- دیابت: اثر منفی مصرف بیش از حد چای سیاه روی قند خون
- صرع و تشنج: افزایش احتمال بروز تشنج در افراد مستعد این بیماری و کاهش اثربخشی داروهای ضدتشنج بر اثر کافئین موجود در چای سیاه
- آب سیاه: افزایش فشار چشم افراد مبتلا به آب سیاه (گلوکوم) و بدترشدن وضعیت چشم‌ها
علاوه‌بر مشکلات فوق، چای سیاه موجب مشکلات زیر هم میشود:
- ناراحتی‌های گوارشی: اسیدیته معده برخی از افراد با مصرف چای سیاه افزایش می‌یابد و به سوزش معده یا ناراحتی‌های دیگر معده مبتلا می‌شوند.
- اختلال جذب آهن: تانین موجود در چای سیاه به نوعی از آهن که در گیاهان یافت میشود می‌چسبد و جلوی جذب آهن را می‌گیرد. بنابراین گیاهخواران و افرادی که دچار کم‌خونی ناشی از فقر آهن هستند، باید مراقب مقدار مصرف چای سیاه باشند.
- وابستگی: مصرف افراطی چای سیاه فرد را به کافئین موجود در آن وابسته می‌کند. سپس قطع ناگهانی مصرف چای موجب بروز علائم ترک مانند سردرد، تحریک‌پذیری و خستگی میشود.
درضمن افرادی که به بیماری‌های حساس به هورمون استروژن مبتلا هستند، مانند سرطان‌های سینه، رحم و تخمدان یا فیبروم رحم و آندومتریوز، نباید چای سیاه مصرف کنند. زیرا این چای ممکن است مانند هورمون استروژن عمل و این بیماری‌ها را تشدید کند.
کلام آخر
با توجه به توضیحاتی که درباره چای سیاه و سبز ارائه دادیم، نمی‌توان حکم داد که کدام‌یک بهتر از دیگری است. بهترین انتخاب به ذائقه و علاقه شما وابسته است و می‌توانید بنا بر ویژگی‌ها و فواید و مضرات هریک، چای سبز یا سیاه را برگزینید.
شما طرف‌دار کدام نوع چای هستید؟
راه‌حل‌هایی برای اینکه هم زیبا بمانیم هم سالم